Wat als de 'onzinkbare' Titanic vandaag zonk?

Titanic, het schip van White Star Line dat onzinkbaar was. Tot het op 15 april 1912 kort na middernacht een ijsberg raakte en toch volledig zonk. Van de 2.233 passagiers die op weg waren naar New York overleefden er ruim 1.500 de ramp niet.

De tragische gebeurtenis, ook al was het niet de grootste scheepsramp in de geschiedenis, heeft daarna altijd tot de verbeelding gesproken. Getuige daarvan zijn de vele neergeschreven verhalen, net als de vertalingen ervan naar het kleine of grote scherm. De kaskraker van James Cameron werd in 2012, 100 jaar na de ramp, zelfs heruitgebracht in 3D. Miljoenen mensen pinkten, opnieuw, een traantje weg bij het verhaal van Jack en Rose.

Dat het vergaan van de Titanic ook een belangrijk mediamoment vormt, staat buiten kijf. Het grote breaking news-gehalte van de ramp heeft krantenjournalisten over heel de wereld een serieus tandje doen bijsteken. Minstens even opmerkelijk is de rol die het ‘nieuwe’ medium radio speelde in de snelle, wereldwijde verspreiding van het tragische nieuws (Kaye & Medoff, 2011).

Meer dan 100 jaar later is de term ‘klassiek medium’ beter geschikt voor radio. Hetzelfde geldt voor televisie. Onder de noemer nieuwe media vallen nu eerder online media en sociale media. Bovendien zijn de digitale innovaties in de mediasector, waar ik het in mijn vorige blog nog over had, haast niet bij te houden.

Wat dus als de Titanic vandaag verging en het nieuws niet enkel in kranten en (beperkt) via radio gebracht kon worden, maar ook via tv, online media en sociale media? Hoe zouden bovendien de verschillende nieuwe technologieën die tegenwoordig voorhanden zijn ingezet kunnen worden? Ik zoek het in deze blog uit!

Ochtendredacties meteen wakker geschud

Ook vandaag zou de scheepsramp ongetwijfeld breaking news zijn. Het gaat immers om een dramatische, negatieve gebeurtenis die niemand zag aankomen (cf. de onzinkbaar-mythe). Bovendien was de impact en relevantie ervan, met meer dan 1.500 doden, erg hoog. Daar komt nog bij dat er zich heel wat prominente figuren onder de eersteklasreizigers bevonden. De Titanic scoort dan ook hoog op de nieuwswaarden drempel, betekenis, onverwachtheid, negativiteit en elitepersonen zoals gedefinieerd door Galtung & Ruge (1965).

Aangezien de ramp plaatsvond rond middernacht lokale tijd (UTC-4), zouden de eerste berichten erover in ons land vroeg in de ochtend binnensijpelen. De pas gearriveerde ochtendredacteurs zouden meteen weten wat gedaan.

Deze screenshot uit Google Maps laat de exacte locatie van de ramp (en scheepswrak) zien.

Zo zou het nieuws zonder twijfel de opener van het eerstvolgende radionieuws zijn, als er al geen melding tussendoor kwam. Voor de gedrukte krant zouden de berichten te laat komen, maar de online redactie zou zo snel mogelijk een artikel samenstellen voor de website, desnoods met een ‘Later meer’-melding. Met een pushnotificatie en socialemediapost zou datzelfde artikel vervolgens verspreid worden naar het publiek. Ten slotte zouden ook de middagnieuwsuitzendingen openen met de ramp, al is de kans zeer groot dat er in de tussentijd al een extra journaal en nieuws plaatsvond.

Veel mensen zullen wellicht even schrikken wanneer ze op 15 april 's ochtends deze melding op hun smartphone zien verschijnen.

But first: facts

Die eerste berichten zouden de belangrijkste journalistieke vragen beantwoorden. Wat, waar en hoe zouden veel nadruk krijgen, maar de meeste aandacht zou gaan naar wie. Wie was aan boord, wie van hen overleefde en wie haalde het niet? Eerst in de vorm van ruwe cijfers, later persoonlijker met namen en gezichten. Met fake news in het achterhoofd zouden journalisten trouwens alles op alles zetten om alleen accurate en geverifieerde feiten te verspreiden.

In 1912 liep dat wel wat anders. Daar berichtte Het Laatste Nieuws, lang niet als enige krant, op 16 april nog dat alle opvarenden gered waren.

"Alle passagiers gered, het schip in de haven", schrijft Het Laatste Nieuwe verkeerdelijk op 16 april 1912. Bron: Belgica Press

Het nieuws was dan wel snel wereldwijd verspreid geraakt via radiotelegram, Heyer (2012) ziet de Titanic-ramp zelfs als het begin van de global village-trend (McLuhan, 1962), niet alle berichten werden juist geïnterpreteerd. Pas in de editie van 17 april volgde de correcte info, waarna de gebeurtenis nog wekenlang de voorpagina zou sieren.

"Maar 675 personen gered op de 2.200 aan boord", klinkt het op 17 april 1912. Bron: Belgica Press

Anno 2020 is de kans dat een krant er zo compleet naast zou zitten onbestaande. Met de huidige massamedia is tijd en plaats nog veel minder tot zelfs helemaal geen barrière meer. De grote persbureaus zouden het nieuws op hun digitale platformen brengen, er zouden ook verklaringen volgen van de maritieme autoriteiten, net als een (gelivestreamde) persconferentie van de rederij White Star Line.

Burgerjournalistiek, ook door Belgische burgers?

Ook de burgerjournalistiek op sociale media zou een belangrijke bron vormen. Denk aan foto’s of filmpjes van mensen aan boord, die zolang hun smartphone, wifi en eventueel 4G-dekking het deed beelden zouden kunnen verspreiden. Ook toen het cruiseschip Costa Concordia in 2012 kapseisde voor de Italiaanse kust, doken al snel video's van de chaotische evacuatie op.

Ook berichten van vrienden of familie die bezorgdheid uitdrukken of mensen die op een andere manier betrokken zijn of info hebben zouden journalisten aangrijpen om hun nieuwsverhaal vorm te geven.

Op basis van de passagierslijsten zou ook gauw blijken dat er ook Belgen aan boord waren. Waar Het Laatste Nieuws daar op 17 april 1912 eerder summier melding van maakt, zouden de Belgische media tegenwoordig alles op alles zetten om meer info over die passagiers te verzamelen, het precieze dodental te bepalen... Grote kans dat daartoe een expliciete oproep naar betrokkenen of hun vrienden, familie, kennissen zou volgen op sociale media.

Het Laatste Nieuws maakt melding van de Belgen aan boord op 17 april 1912. Bron: Belgica Press

Björn Soenens uit bed

De meeste nieuwsdiensten zouden ongetwijfeld plannen maken om een reporter naar New York te sturen, waar de overlevenden die opgepikt werden door de Carpathia naartoe gebracht werden. Zeker wanneer blijkt dat er zich ook zeven Belgen onder de overlevenden bevinden.

Nu is New York wel een stad waar sowieso veel nieuwsdiensten al een correspondent hebben. Of Amerika-correspondent voor VRT Björn Soenens een avondmens is, kan ik niet zeggen. Dat de redactie in Brussel hem, als hij al sliep, uit zijn bed zou bellen, ben ik wel zeker.

Björn Soenens zou door de VRT meteen ingeschakeld worden als reporter ter plekke. Bron: VRT NWS

Het zouden voor hem en andere reporters, net als voor de reporters destijds, spannende dagen worden. In 1912 duurde het na de ramp namelijk maar liefst vier dagen voor de overlevenden in New York voet aan wal konden zetten. In afwachting werden reacties gesprokkeld bij nabestaanden of mensen die de aankomst van hun familielid, vriend of kennis afwachtten. Eenmaal reddend schip Carpathia aankwam, kwam het erop aan zo snel mogelijk een interview met passagiers, crewleden of bemanningsleden van Carpathia te pakken te krijgen.

Met alle nieuwe technologieën zou dat tegenwoordig zeker geen kwestie van dagen zijn. Via (online) calls of sociale media zouden de eerste getuigenissen al binnen enkele uren overgebracht worden. Wellicht zouden sommige nieuwsmedia, al dan niet in samenwerking met andere nieuwsdiensten, ook drones, helikopters of een eigen boot inzetten om het reddend schip in beeld te brengen. Ook op die manier zou contact kunnen gezocht worden. Doel: nog sneller een first-hand getuigenis van een overlevende te pakken krijgen.

Overzichtsartikels en co

Nadat de breaking news-periode voorbij is, zullen een ander soort artikels beginnen verschijnen. Denk aan overzichtsartikels als ‘Dit is wat we nu weten over de Titanic’. Er zou ook aan animaties zoals onderstaande gewerkt worden die een reconstructie bieden van de feiten

Er zullen in dit stadium vooral verklaringen gezocht worden: wie of wat treft eventueel schuld? Daarbij zullen ook veel wat als-vragen bovenkomen. Experts zullen ingeschakeld worden om daar een antwoord op te bieden. Zo zal een nautisch en maritiem expert bijvoorbeeld verklaren waarom een 'onzinkbaar' schip toch gewoon kan zinken. Een gedragspsycholoog gaat dan weer na of paniek ervoor kan gezegd hebben dat sommige reddingsboten maar voor de helft gevuld te water gelaten werden.

Ook human interest-verhalen zullen niet ontbreken, met nadruk op die van de Belgen aan boord. Dat die verhalen in de meeste gevallen ronduit tragisch zijn liet journalist Dirk Musschoot eerder al in dit artikel en zijn boek 100 Jaar Titanic - Het verhaal van de Belgen en de Nederlanders (2010) zien. Ook herdenkingsplechtigheden zullen aangekondigd en bijgewoond worden, de belangrijkste en opvallendste steunbetuigingen worden in een artikel verzameld, verhalen van zij die op het schip hadden moeten zitten, maar door omstandigheden niet inscheepten worden eveneens gebracht…

Daarna zou de storm wat gaan liggen, op wat updates over (het aantal) slachtoffers of de lopende gerechtelijke procedures na. Een jaar na datum zou de ramp nog uitgebreid herdacht worden, net als de daarop volgende jaren, weliswaar in afnemende mate.

(Media)geschiedenis

Een ding is zeker: het lot van Titanic zou ook vandaag de geschiedenisboeken ingaan als een belangrijke scheepsramp. Maar speelde de media daar een rol in? Zorgden de journalisten in 1912 voor een eerste ruwe schets van geschiedenis, naar een visie van Alan Barth (1943)?

In het geval van Titanic zou ik behoorlijk bedrogen uitkomen als ik puur op de mediaberichtgeving van toen afga. Op basis van het initiële artikel in Het Laatste Nieuws (en vele andere kranten, nationaal en internationaal) had ik zelfs kunnen denken dat iedereen veilig was weggeraakt.

Hoewel ik bovendien wist dat heel wat bekende Amerikaanse en Britse figuren het leven lieten bij de ramp, is het pas door mijn research voor deze blog dat ik ontdekte dat er ook Belgen aan boord waren. Daaronder zelfs uit Zwevezele, de hometown van mijn eigen grootmoeder. Had ik geleefd in 1912 dan had ik de (achtergrond)verhalen van de Belgen aan boord dus in de eerste plaats via haar, en niet de pers, meegekregen. In de huidige tijd denk ik dat het omgekeerd zou zijn: alle namen, foto’s en verhalen van de Belgische slachtoffers en overlevenden zou ik via de pers meekrijgen. Mijn oma zou ik dan eens een berichtje sturen om te vragen of ze de Zwevezelenaars in kwestie kende.

Enkel en alleen afgaan op journalistieke producten om een beeld te krijgen van geschiedenis lijkt me dan ook geen goed idee. Al zal ik niet ontkennen dat ik ‘Alles wat je moet weten’-artikels over belangrijke gebeurtenissen of fenomenen bijna altijd zal aanklikken. Weliswaar met het besef dat geschiedenis complex is en zich ook altijd maar verder ontwikkelt, terwijl journalisten vaak de tijd en ruimte niet krijgen om die complexiteit en evoluties volledig bloot te leggen. In dat opzicht kan je hun verdienstelijke pogingen eventueel wel als ruwe schetsen zien.

Tegelijk vormt de Titanic-ramp ook een mooi stukje journalistieke geschiedenis. De nieuwe technologie van draadloze communicatie zorgde er niet alleen voor dat de Titanic noodsignalen kon uitzenden, het liet meteen ook de kracht zien van radio als medium voor nieuwsverspreiding (Kaye & Medoff, 2011).

Het toont maar aan: net als geschiedenis, is journalistiek voortdurend in ontwikkeling. En de ene keer beïnvloedt journalistiek geschiedenis, de andere keer dan weer geschiedenis journalistiek. Kortom, de connectie is duidelijk, op de precieze relatie moeilijker de vinger te leggen. Laat me in de reacties gerust weten hoe jij de relatie tussen beide ziet!

Referenties:

• Barth, A. (1943). Review of The Autobiography of a Curmudgeon by Harold L. Ickes. The New Republic, 108, 677.

• Belgen op de Titanic. (z.d). Geraadpleegd op 5 januari 2019, via https://www.dirkmusschoot.be/project/belgen-op-de-titanic

• Costa Concordia (schip, 2006). (n.d.) In Wikipedia. Geraadpleegd op 5 januari 2020, via https://nl.wikipedia.org/wiki/Costa_Concordia_(schip,_2006)

• [DanceOn]. (2012, 4 januari). Titanic 3D - Official Trailer 2012 (HD). Geraadpleegd via https://www.youtube.com/watch?v=ZQ6klONCq4s

• De grootste scheepsrampen naar aantallen slachtoffers. (n.d.) In Wikipedia. Geraadpleegd op 5 januari 2020, via https://nl.wikipedia.org/wiki/Scheepsramp#De_grootste_scheepsrampen_naar_aantallen_slachtoffers

• Galtung, J. & Ruge, M. H. (1965). The Structure of Foreign News. Journal of Peace

• Research, 2(1): 64-90.

• Heyer, P. (2012). Titanic Century: Media, Myth, and the Making of a Cultural Icon. Santa Barbara: Praeger Publishers.

• Kaye, B., Medoff, N. J. (2011). Electronic media: Then, now, and later (2nd ed.). Burlington: Focal press.

• [Matt Antcliff]. (2013, 20 juli). Sinking of the Concordia caught on camera (Documentary). Geraadpleegd via https://www.youtube.com/watch?v=4MtWxnRBVvg

• McLuhan, M. (1964). Understanding Media: The Extensions of Man. New York: McGraw-Hill.

• Musschoot, D. (2012, 10 april). Titanic werd zeegraf voor 20 Belgen. De Standaard. Geraadpleegd via https://www.standaard.be/cnt/dmf20120410_102

• Pak, E. (2019, 2 augustus). Molly Brown and 11 Other Famous Titanic Passengers. https://www.biography.com/news/famous-titanic-passengers-surviviors-victims

• [Titanic: Honor and Glory]. (2016, 14 april). Titanic sinks in REAL TIME - 2 HOURS 40 MINUTES. Geraadpleegd via https://www.youtube.com/watch?v=rs9w5bgtJC8&f

• Titanic, Marconi and The Wireless Telegraph. (2018, 24 oktober). Geraadpleegd op 5 januari 2020, via https://www.sciencemuseum.org.uk/objects-and-stories/titanic-marconi-and-wireless-telegraph

• (z.n.) (1912, 17 april). Overgroote zeeramp. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd via https://uurl.kbr.be/1244082

• (z.n.) (1912, 16 april). Een Engelsche steamer vaart tegen een ijsberg aan. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd via https://uurl.kbr.be/124408