Journalistieke waarden: die van mij, Peter Verlinden en de Izegemse marktgangers

Wat volgens mij de belangrijkste journalistieke waarden zijn? Ik had er meteen wel enkele in gedachten toen mij die vraag in de les gesteld werd. Maar een journalist schrijft natuurlijk voor een publiek. En dus trok ik voor ik mijn eigen waarden neerpende eerst eens naar dat publiek toe. Op de plek der plekken voor vox pops: de markt.

Objectief, waarheidsgetrouw, kritisch, voldoende kennis… Het zijn waarden die ook tijdens de brainstormsessie in de les naar boven kwamen. Izegemnaars vinden het ook belangrijk dat journalisten hun verhalen goed uitgelegd en to the point kunnen brengen. Onderbreken en te veel focussen op negatief nieuws zijn dan weer te vermijden. Duly noted.

Mijn journalistieke waarden

Al had ik natuurlijk, zoals vermeld, zelf ook wel een aantal waarden in mijn hoofd. Zo moet een journalist in mijn ogen informeren en doet hij dat op een accurate en waarheidsgetrouwe manier.

Dat betekent dat hij:

• Kritisch zaken tot op de bodem uitspit om zo volledig mogelijk te kunnen zijn.

• Enkel bronnen gebruikt waarvan de oorsprong bekend is en de validiteit verzekerd en/of gecontroleerd is.

• Geen essentiële informatie verdraait of schrapt.

• Waar nodig hoor en wederhoor voorziet.

Ofwel: een journalist gaat kritisch en volledig te werk met de nodige integriteit en fairness.

Het uiteindelijk doel daarvan is betrouwbaar en geloofwaardig overkomen bij het publiek. Die betrouwbaarheid en geloofwaardigheid kan de journalist bovendien versterken door transparant te zijn over:

• Oorsprong van informatie, bijvoorbeeld indien een bericht (bijna) volledig overgenomen werd. Al moet de bron natuurlijk enkel meegegeven worden indien dat relevant en mogelijk is. Een journalist neemt ook vertrouwelijkheid en verwachting van anonimiteit in acht.

• Reclame

• Externe ondersteuning met risico voor geloofwaardigheid

• Eigen functie en doel optreden

Net als transparantie, streeft de journalist om diezelfde reden best ook onafhankelijkheid na. Een journalist is met andere woorden onafhankelijk van de zaken en personen die hij covert, net als van druk vanuit adverteerders of belanghebbenden.

Bij dat alles houdt de journalist steeds zijn ogen en oren open. En dat uit zich dan weer in:

• Nieuwsgierigheid: de journalist is nieuwsgierig naar de wereld om zich heen en weegt bij wat hij daarover brengt af wat het publiek moet weten vs. wat het publiek wil weten. Hetzelfde geldt voor relevant vs. triviaal.

• Leergierigheid: het liefst heeft een journalist een ruime achtergrondkennis en eventueel ook een specialisme. Bovendien is hij steeds bereid zijn kennis uit te breiden, al weet hij ook wie of wat te raadplegen bij gebrek aan kennis over een bepaald onderwerp.

Mag daarbij zeker niet ontbreken: respect. Voor zichzelf, voor de gesprekspartner en voor het maatschappelijk belang van zijn job.

Mijn positie binnen de 7 dimensies van Hanitzsch

Binnen de 7 dimensies van Hanitzsch (2007) om journalistieke cultuur wereldwijd te onderscheiden, positioneer ik me op basis van het bovenstaande dan ook als volgt:

Een korte toelichting voor elk van die posities kan je via deze uitgebreidere tabel (pdf-document) bekijken.

De meeste van mijn waarden zag ik terugkomen in de dimensies van Hanitzsch. Onafhankelijkheid en transparantie bleken weliswaar minder goed onder te brengen bij een van de 7 dimensies. Hetzelfde geldt voor kennisvergaring: verschillende van de dimensies veronderstellen wel kennis (van verhoudingen in de samenleving, feiten…), maar benadrukken minder het actief nastreven van kennis.

De journalistieke waarden van Peter Verlinden

Dat het steeds interessant is om ook eens de visie van anderen over de rol en waarden van een journalist mee te krijgen, werd me al duidelijk tijdens de oefening in de les en tijdens de interviews in Izegem. Minstens even interessant is natuurlijk de visie van een andere journalist.

In dit geval analyseer ik die van Peter Verlinden. Op 15 december 2018 was hij te gast in Interne Keuken op Radio 1 om het over de status van Patrice Lumumba in Congo te hebben. De uitnodiging van Koen Fillet en Sven Speybrouck kwam er nadat Verlinden gereageerd had op een tweet van Fillet.

In een latere tweet (binnen dezelfde thread) en tijdens het gesprek zelf heeft Verlinden het meermaals over zijn rol als journalist.

Peter Verlindens positie binnen de 7 dimensies van Hanitzsch

Maar hoe ziet die rol eruit? En verschillen Verlindens journalistieke waarden dan met die van mezelf? Toch wel, blijkt wanneer ik Verlinden positioneer binnen de 7 dimensies van Hanitzsch:

Hieronder verduidelijk ik verder mijn keuzes en geef ik ook een aantal bedenkingen mee.

Interventionism: hoog

Peter Verlinden stelt zich actief en assertief op en spreekt zelf ook van provocatief.

Hij neemt het in dit geval op voor:

1. De Congolezen in het huidige Congo (vraag hen eens wat ze van Lumumba vonden).

2. Belgen in Congo in koloniale tijden (die ook verschrikkelijke dingen meegemaakt hebben, al wordt dat niet erkend).

Echt neutraal of onpartijdig komt hij niet over. Dat sommige mensen 'dwepen met Lumumba' en hem als een held zien kan hij plaatsen, maar zelf is hij duidelijk een andere mening toegedaan over hoe terecht dat is.

Power distance: hoog

Verlinden beschouwt zichzelf als een watchdog, waar het interview ook een gevolg van is. Toen Koen Fillet de uitspraak van de dochter van Lumumba in Kinderen van de Kolonie oppikte (en respect uitdrukte), reageerde Verlinden daarop met enige scepsis.

Verlinden staat duidelijk vijandig tegenover de 'loyale' journalist, die de legitimiteit van figuren zoals Lumumba (destijds) niet in twijfel trekt, niet de volledige versie van de feiten brengt…

Maar... Verlinden lijkt met een bepaalde bril naar de kolonisatie van Congo te kijken. Eentje waar België er niet per se zo slecht, en zelfs minder betrokken, uitkomt dan in andere analyses, onderzoeken… Kan dit eventueel wijzen op (onbewuste) lage power distance?

Market orientation: laag

Verlinden ziet het als zijn taak om wél een volledig plaatje te brengen. In dit geval brengt hij een aanvulling, namelijk leed waarvan mensen volgens hem ook op de hoogte moeten zijn, ook al willen ze het misschien niet weten: 'We mogen niet vergeten dat…'

Maar... Is de aanvulling die Verlinden geeft wel echt zo van belang voor de burger als hij zelf aanvoelt? De cijfers die hij meegeeft in de context van het leed van kolonialen in Congo zijn niet exact en niet van dezelfde orde als die voor de Congolezen zelf (waar hij zelf de opmerking 'elke dode is er een te veel' over maakt). Moet de burger niet in eerste instantie meer (nog) over dat laatste leed geïnformeerd worden? Een volledig plaatje is namelijk best ook representatief.

Objectivism: hoog

Verlindens doel is dan ook om een accuraat beeld te geven van de realiteit. Hij benadrukt meerdere keren het belang van 'echte feiten' en dat feiten 'feiten zijn'. Dwepen met helden mag voor hem gerust, maar niet door een journalist.

Maar... Gaat Verlinden op sommige punten niet wat te kort door de bocht? Als hij zegt dat 99,9% van de Congolezen nauwelijks bezig is met Lumumba, op wat is die schatting gebaseerd? Dat lijkt, op basis van het gesprek, op zijn eigen ervaring te zijn. Hetzelfde geldt voor zijn stelling dat Lumumba nauwelijks in het onderwijs aan bod komt. Dat baseert hij op zijn ervaringen met enkele scholen. Zou een systematische steekproef, uitgebreid(er) onderzoek… hier niet meer op zijn plaats zijn?

Empiricism: hoog

Verlinden noemt zichzelf ook een aantal keer een onderzoeker en geeft aan dat hij als een wetenschapper gaat checken en blijven checken (cf. methode om betrouwbare getuigenissen te verzamelen). Hij legt ook sterk de nadruk op zijn eigen ervaringen, waarnemingen…

Relativism: hoog

Idealism: laag

Meermaals geeft Verlinden aan dat hij nooit iets gehad heeft met 'helden'. Hij zet zich in zijn eigen werk ook af van enige 'ideologische lijn' en gaat vooral uit van zijn eigen opvattingen en waarden (hoog relativisme).

Tegelijk lijkt hij wel eerder uitkomstgericht. Dat blijkt vooral uit het interviewstukje over het verzamelen van getuigenissen. Om representatieve getuigenissen voor zijn boek te verzamelen, schakelde hij 'gewone' Congolezen in, zonder in eerste instantie zelf zijn functie en/of doelen bekend te maken (nochtans een van de beginselen van de journalistieke code). Wanneer hij voor het nieuws in een korte tijd een reportage moet uitwerken, gebruikt hij wel getuigenissen die hij zelf verzamelde en waarvan hij gokt dat ze representatief zijn (laag relativisme).

Ik maakte deze blog voor opdracht 5 van het vak Internationale journalistiek van de Master Journalistiek aan de KU Leuven, campus Brussel. Doel was voor mezelf de belangrijkste journalistieke waarden bepalen en me op basis daarvan positioneren binnen de 7 dimensies van Hanitzsch (2007). Daarna werd gevraagd om nogmaals hetzelfde te doen, maar dan voor Peter Verlinden, specifiek op basis van het gesprek op Radio 1 over Lumumba in Congo.

Meer weten over de 7 dimensies van Hanitzsch? Dit is de referentie:

Hanitzsch, T. (2007). Deconstructing Journalism Culture: Toward a Universal Theory. Communication Theory, 17(4), 367-385.